Marieke Bunnik werkt als coördinator Gezonde School bij GGD Twente.
We vroegen haar waarom armoede een belangrijk thema is voor de Jeugdgezondheid (JGZ) en de Gezonde School-aanpak. En wat JGZ samen met scholen doet om de gevolgen van armoede aan te pakken. Marieke geeft antwoorden op de meestgestelde vragen van scholen.
Armoede aanpakken, is dat wel een taak van onderwijs?
"Het is een taak van ons allemaal. In elke klas zitten gemiddeld 2 leerlingen die opgroeien in armoede. Kinderen en jongeren die opgroeien in armoede, hebben in het leven niet dezelfde kansen als kinderen en jongeren die niet in armoede opgroeien. Leerlingen uit arme gezinnen hebben vaak een minder voorspoedige schoolloopbaan. Een lege maag, niet naar een sportclub kunnen, uitsluiting, stress bij ouders en soms zelfs het missen van een dak boven je hoofd. Het zijn allemaal dingen die invloed hebben op het leren, waardoor leerlingen achterstanden oplopen. Die achterstanden halen ze in hun leven vaak niet meer in. Het gaat dan niet om leerachterstanden of sociale achterstanden, maar ook achterstanden op gezondheid. Je kunt dat misschien niet allemaal alleen oplossen als school, maar je kunt als school wel samen met ons helpen zorgen dat elke leerling wordt gezien en goede kansen krijgt."
Wat zijn de gevolgen van opgroeien in armoede?
"We denken vaak als eerste aan de materiële gevolgen. Geen eten in huis, de ouderbijdrage niet kunnen betalen, versleten en te kleine kleding, geen uitjes met het gezin en geen geld voor een computer. Maar de gevolgen gaan verder dan dat. Uit de Kindermonitor van GGD Twente blijkt dat meer dan de helft van de ouders die moeite hebben met rondkomen aangeven dat er daardoor meer ruzie is thuis. De stress en spanning krijgen leerlingen mee. Armoede zorgt voor instabiliteit. En dat zorgt weer voor zorgen en stress bij een leerling. Die zorgen en stress zorgen ervoor dat een leerling meer moeite krijgt met dingen als onthouden, emoties hanteren, impulsen beheersen, beslissingen nemen en informatie verwerken. Zo merken docenten het ook aan leerlingen in de klas en lopen leerlingen die leerachterstanden op. De ene leerling heeft er meer last van dan de andere. Dat hangt natuurlijk af van hoe groot de problemen zijn, maar ook van hoeveel veerkracht een leerling van huis uit heeft en of een leerling zich gezien, gehoord en gesteund voelt door mensen in de directe omgeving. Door armoede vallen dingen die een steun kunnen zijn soms weg. Lid zijn van een (sport)vereniging kan een sociale uitlaatklep zijn, maar als daar geen geld voor is missen leerlingen dat vangnet. Als je dan ook geen verjaardagsfeestje kunt geven of aan andere sociale dingen niet mee kunt doen, dan kan het gebeuren dat een kind of jongere sociaal buiten de boot valt. De impact is dus veel groter dan het niet kunnen kopen van spullen of het niet kunnen betalen van rekeningen. Hoe groot de impact is, verschilt per persoon en per moment. Je komt er alleen achter door ernaar te vragen en goed te luisteren."
Welke leerlingen leven in armoede?
"Met de hoge energieprijzen en de inflatie neemt het aantal gezinnen dat niet goed kan rondkomen toe. Het zijn niet meer enkel de lage inkomens die getroffen worden. Ook voor de middeninkomens is het leven de afgelopen tijd behoorlijk duur geworden. Armoede ligt ook op de loer als een ouder ziek wordt of je als ZZP’er weinig opdrachten krijgt. Of na een echtscheiding. Er zijn scholen waar armoede veel voorkomt en ook scholen waar het minder vaak voorkomt. Maar op scholen waar het minder vaak voorkomt, kunnen kinderen en jongeren juist enorm buiten de boot vallen. Juist omdat ze een uitzondering zijn. Daar zijn leerkrachten soms ook minder alert op de problematiek. Kinderen en ouders houden het uit schaamte verborgen."
Wat heeft armoede te maken met gezondheid van leerlingen?
"Armoede kan zorgen dat mensen gezondheidsklachten krijgen of dat ze erger worden. Ook bij kinderen en jongeren speelt dat. Langdurige stress, ongezonde voeding of onvoldoende voeding, geen geld voor sport en bewegen: het zijn allemaal dingen die impact hebben op de fysieke en mentale gezondheid van een leerling. Omgekeerd zorgt een slechtere gezondheid ook weer voor armoede en schulden. Om op te kunnen letten op school en het maximale uit je onderwijs te kunnen halen is het nodig dat je fysiek en mentaal fit bent. Neem een leerling die zonder ontbijt naar school komt. Of een leerling die slecht slaapt, omdat de ouders door alle stress en spanning veel ruzie maken. Zo’n leerling loopt al voor de schooldag begonnen is 1-0 achter op de rest. Gezondheid is ontzettend belangrijk om mee te kunnen doen en je te kunnen ontwikkelen."
Wat kan school doen? Hoe kan de Gezonde School-adviseur hierbij ondersteunen?
"Het begint bij bespreekbaar maken. Zorgen dat ouders en kinderen erover durven te praten. GGD Twente heeft op LOES tips staan over rondkomen met kinderen. Scholen mogen deze artikelen gratis gebruiken in hun nieuwsbrieven en op hun socials. Het zijn besparingstips en ze verwijzen naar handige regelingen als een gezin erg krap zit. Ze helpen ook om het praten over financiële problemen als iets normaals te zien. Als er een artikel in de schoolnieuwsbrief heeft gestaan, kunnen ouders denken: ‘Als de school dit deelt, ben ik blijkbaar niet de enige op de wereld met dit probleem. Dan hoef ik me er niet heel erg voor te schamen en misschien is het wel verstandig dat ik hulp ga zoeken voordat het uit de hand loopt.’ Verder zien we scholen veel verschillende dingen doen voor leerlingen. Soms hele grote dingen, zoals schoollunches of een schoolontbijt. Of extra aandacht voor gezonde voeding, sport en bewegen en lekker in je vel zitten. Of een inloop na school waar leerlingen hun verhaal kwijt kunnen of hulp kunnen krijgen met hun huiswerk. Maar soms zit het hem ook in kleine dingen. Een luisterend oor voor die leerling die het lastig heeft. Wat extra geduld en hulp als schoolwerk door omstandigheden niet lukt. Of die ene leerkracht die altijd iets te eten in de tas heeft. We hebben vanuit De Gezonde School een menukaart gemaakt om scholen die iets willen doen te helpen. Onze Gezonde School-adviseur wil ook altijd meedenken. Scholen kunnen met allerlei vragen bij ons terecht. Van 'Hoe kunnen we zorgen dat leerlingen met een krap budget toch naar sport kunnen?' tot 'Wat is een gezond school ontbijt?' en 'Wat zet ik op tafel?'."
Eten op school is toch de verantwoordelijkheid voor ouders?
"Ja, dat is zeker de verantwoordelijkheid voor ouders. Toch zijn er steeds meer scholen die kiezen iets te organiseren voor leerlingen die onvoldoende eten van thuis meekrijgen. Als ik scholen vraag waarom ze daarvoor kiezen noemen ze meestal 2 redenen. De eerste reden die ze noemen is dat het weliswaar een verantwoordelijkheid van ouders is, maar dat die leerling die met een lege maag in de schoolbanken zit daar niet mee geholpen is. Omdat ze iedere leerling een goede bodem en gelijke kansen gunnen, organiseert de school dan iets. Overigens doen ze dat dan vaak samen met ouders en vrijwilligers. De tweede reden die scholen noemen is dat ze er zelf ook profijt van hebben. Met hongerige leerlingen in de klas is het niet fijn onderwijs geven. Hongerige leerlingen letten niet op, zijn prikkelbaar, ongeconcentreerd en dat is voor docenten ook gewoon niet fijn werken."
Samen armoede aanpakken
Onze Gezonde School-adviseur denkt graag met je mee over hoe je als school samen armoede kan aanpakken. Neem contact met ons op via
